Pokaz specjalny wystawy Antropocen

Ten minisłownik pomoże Ci w zrozumieniu wybranych pojęć, użytych przez twórców instalacji w ich opisach. Jest to tylko skromny wycinek branżowego słownika, którym posługują się ludzie z różnych dziedzin nauki skupieni wokół zagadnienia antropocenu. Mamy poczucie, że słowa te mogą coraz częściej pojawiać się w przestrzeni medialnej i nie tylko branżowych dyskusjach, co ma związek z coraz większym zainteresowaniem tematem wpływu człowieka na planetę.

POBIERZ PDF

• antropocen – pojęcie zaproponowane przez laureata Nagrody Nobla z dziedziny chemii Paula Crutzena i ekologa Eugene’a Stoermera, odnosi się do ery człowieka i zmian, jakie zachodzą na całym globie, a są skutkiem działalności człowieka, wpływających na katastrofalne ocieplenie klimatu, zanik bioróżnorodności, wzrost zanieczyszczenia środowiska, przekształcenia powierzchni planety, kurczenie się zasobów naturalnych; wcześniej epoki geologiczne, czyli jednostki dziejów Ziemi, określane były na podstawie wielkich ruchów górotwórczych, pojawienia się lub wymarcia charakterystycznych organizmów roślinnych lub zwierzęcych; potencjał antropocenu jako pełnoprawnej jednostki geologicznej bada interdyscyplinarna grupa naukowców Anthropocene Working Group, w której skład wchodzą przedstawiciele takich dyscyplin jak geologia, ekologia, paleontologia, biologia, chemia, archeologia

• biogenne substancje / biogenne zanieczyszczenia  – związki azotu i fosforu powodujące większą żyzność i produktywność biologiczną, co w konsekwencji prowadzi do starzenia się rzek i jezior, tzn. ich zarastania, wypłycania i przekształcania się w torfowisko

• bioremediacja – technologia usuwania zanieczyszczeń z gleby i wód podziemnych za pomocą żywych mikroorganizmów, takich jak bakterie, drożdże czy grzyby strzępkowe, które potrafią obniżać stężenia zanieczyszczeń do bezpiecznego poziomu lub przekształcać różnego rodzaju zanieczyszczenia w formy mniej szkodliwe

• bioróżnorodność (różnorodność biologiczna) – różnorodność i zmienność życia na Ziemi we wszystkich jego formach i wzajemnym oddziaływaniu, obejmująca różnorodność w obrębie jednego gatunku, między gatunkami i różnorodność ekosystemów; jest niezbędna dla środowiska i w przeciwdziałaniu zmianie klimatu, pomaga też chronić nasze zdrowie i funkcjonowanie, w tym działanie gospodarki – zróżnicowane środowisko przyrodnicze jest stabilniejsze, lepiej funkcjonuje i jest bardziej odporne na zmiany

• czwarta przyroda – pojęcie zaproponowane przez niemieckiego badacza, prof. Ingo Kowarika oznaczające roślinność rozwijającą się samoistnie, w sposób niekontrolowany, bez ingerencji człowieka na opuszczonych, nawet najbardziej zniszczonych terenach 

• ekonomia cyrkularna (gospodarka cyrkulacyjna, gospodarka o obiegu zamkniętym) – model gospodarki, w którym wartość produktów i materiałów jest podtrzymywana w obiegu tak długo, jak to tylko możliwe, dzięki czemu zużycie surowców i produkcja odpadów są zminimalizowane 

• eremocen – pojęcie zaproponowane przez przyrodnika Edwarda O. Wilsona, które oznacza wiek samotności, czyli czas, kiedy Ziemię zamieszkują już tylko ludzie, ich udomowione zwierzęta i rośliny uprawne

• eutrofizacja – przeżyźnienie środowiska morskiego na skutek zbyt dużych ilości związków azotu i fosforu, spływających głównie z wodami pól uprawnych i ściekami; powoduje nadmiarowy zakwit glonów i sinic, a w dalszej konsekwencji wzrost ilość bakterii beztlenowych, wskutek czego powstają martwe strefy, czyli beztlenowe obszary dna morskiego; to duży problem Bałtyku, gdzie 1/5 dna nie nadaje się do życia – to największa taka strefa w wodach morskich Europy 

• eutrofizacja kontrolowana – system kontrolowanej uprawy makro- i mikroalg, który może wesprzeć zagrożoną wyginięciem bioróżnorodność i stać się gałęzią odpowiedzialnej gospodarki, a także sposobem na zmniejszenie zanieczyszczenia ujścia Wisły, Zatoki Puckiej i Bałtyku

• gatunki fitofilne – gatunki ryb, które składają ikrę na roślinności podwodnej i zalanych łąkach; należą do nich liczne gatunki karpiowatych, takie jak wzdręga, płoć, lin, karaś, karp oraz inne ryby – piskorz, koza, szczupak

• gatunki synantropijne – gatunki zwierząt lub roślin, które przystosowały się do życia w środowisku silnie zmienionym przez człowieka, związane z miejscem zamieszkania człowieka lub z jego działalnością

• inwersje termiczne – zjawisko atmosferyczne w meteorologii, które polega na wzroście temperatury powietrza wraz z wysokością

• klimat – charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych (warunków pogodowych, takich jak temperatura, poziom mórz i opady), które powtarzają się w czasie i są określone na podstawie wieloletnich obserwacji i pomiarów meteorologicznych

• krajobraz – wieloznaczny termin stosowany w różnych dziedzinach nauki (geografia, ekologia, biologia, architektura, geochemia); za krajobraz uważa się zespół typowych cech danego terenu – wszystkie cechy przyrodnicze i powstałe wskutek działalności człowieka, które go wyróżniają

• miejska wyspa ciepła – zjawisko klimatyczne polegające na występowaniu wyższej temperatury powietrza w mieście w porównaniu z terenami je otaczającymi; powstaje w wyniku nagromadzenia powierzchni sztucznych, niewielkiego udziału terenów zieleni miejskiej oraz osłabionego przewietrzania 

• nisza ekologiczna – pojęcie zaproponowane przez amerykańskiego botanika Josepha Grinnella, który określił w ten sposób zbiór cech gatunku związany z jego wymaganiami co do siedliska; gatunki potrzebują określonych warunków ekologicznych (temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, zasolenie, stężenie tlenu), które umożliwiają życie, rozwój i rozmnażanie się

• rekultywacja – proces przywracania wartości użytkowych i przyrodniczych terenom zniszczonym przez gospodarczą działalność człowieka lub czynniki naturalne

• remediacja – zabiegi dotyczące gleby, ziemi oraz wód gruntowych, które mają na celu usunięcie lub zmniejszenie ilości zanieczyszczeń oraz przywrócenie wcześniejszych wartości użytkowych; pojęcie węższe niż rekultywacja

• renaturalizacja – przywracanie środowisku stanu naturalnego; termin ma szersze znaczenie niż renaturyzacja i nie ogranicza się do działań technicznych – może oznaczać proces spontaniczny możliwy dzięki np. ochronie bierne, czyli nieingerowaniu w naturalne procesy 

• renaturyzacja – przywrócenie środowisku stanu naturalnego, bliskiego temu, jakie było przed wprowadzeniem zmian przez człowieka, np. przywrócenie rzece naturalnego, meandrującego koryta

• restytucja 
  1. odtworzenie lub częściowa odbudowa populacji danego gatunku bądź całych zespołów ekologicznych, które są zagrożone wyginięciem 
  2. działania, których celem jest odtworzenie w danym miejscu normalnych (poprzednich) warunków przyrodniczych bądź elementów przyrody zniszczonych przez nieracjonalną gospodarkę człowieka  

• rewitalizacja – przywracanie do życia zniszczonych obszarów lub zdegradowanych ekosystemów; proces przekształcania układów ubogich w przyrodniczo bogate

• roślinność ruderalna – roślinność zasiedlająca podłoża zmienione lub stworzone przez człowieka, szczególnie w miastach, np. budynki, drogi i przydrożne rowy, tereny kolejowe, parkingi i place, porty, wysypiska odpadów, hałdy i tereny przemysłowe

• solastalgia – emocjonalny lub egzystencjalny niepokój spowodowany zmianą środowiska; pojęcie zaproponował filozof Glenn Albrecht, według którego bycie zbyt odizolowanym od natury może powodować niepokój 

• trzecia natura – pojęcie zaproponowane przez włoskich humanistów Jacopa Bonfadia i Bartolomea Taegio odnoszące się do wszystkich elementów krajobrazu stworzonych przez człowieka w celu zaspokojenia potrzeb estetycznych i duchowych (np. parki, ogrody), a nie pragmatycznych, utylitarnych, tak jak robiła to „druga natura” (np. pola uprawne)

• urbanizacja – proces przemian ekonomicznych, społecznych oraz kulturowych, które prowadzą do rozwoju infrastruktury miast, a co za tym idzie – zwiększenia liczby ludności na obszarach miejskich

• Czerwone miasteczko? Zielone miasteczko! Spacer po Księżym Młynie.
  Przewodniczka spaceru: Justyna Tomaszewska
  Data: 13 sierpnia 2023 r. (sobota), godz. 15:00
  

• Szmaragdy i famuły. Spacer przygodowy z Witoldem Szwedkowskim.
  Przewodnik spaceru: Witold Szewdkowski
  Data: 19 sierpnia 2023 r. (niedziela), godz. 11:00
  

• Warsztat – Odkryj magię ogrodów deszczowych
  Data: 27 sierpnia 2023 r. (niedziela), godz. 10:00
  

• Warsztat – budowanie budek lęgowych dla jerzyków.
  Data: 3 września 2023 r. (niedziela)

Przeczytaj więcej o spacerach, warsztatach i wydarzeniach towarzyszących.